شماره مقاله :

بسم الله الرحمن الرحیم

جایگاه سنت در اسلام

مقاله ی زیر برگرفته از کتاب "پاسداری راستین از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم" است. واین مقاله برگرفته از بخش اول کتاب است.

قرآن کریم اولین اصل و اساس اسلام، و سنت مطهر، اصل دوم است. سنت با قرآن رابطه تنگاتنگی دارد زیرا آن به شرح و توضیح قرآن می پردازد. مجمل‌ های قرآن را تبیین، مسائل مشکل آن را بیان، مطلق ها را مقید، عام‌ ها را خاص و مختصر‌های آن را بسط می ‌دهد.

الله در آیه ی 44 سوره ی نحل می ‌فرماید:

﴿بِٱلۡبَيِّنَٰتِ وَٱلزُّبُرِۗ وَأَنزَلۡنَآ إِلَيۡكَ ٱلذِّكۡرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيۡهِمۡ وَلَعَلَّهُمۡ يَتَفَكَّرُونَ).

«- آن‌ها را- با دلایلی روشن و کتاب‌ ها (فرستادیم) و ذکر - قرآن - را بر تو نازل کردیم تا برای مردم روشن سازی، آنچه را که به‌ سوی آن‌ ها نازل شده است، و باشد که آن ‌ها بیندیشند».

و همچنین در آیه 52- 53 سوره‌ ی شوری می ‌فرماید:

﴿وَإِنَّكَ لَتَهۡدِيٓ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٖ صِرَٰطِ ٱللَّهِ ٱلَّذِي لَهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَ مَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ أَلَآ إِلَى ٱللَّهِ تَصِيرُ ٱلۡأُمُورُ﴾.

«قطعا به راه راست رهنمود می‌ سازی. راه پروردگاری که تمام آنچه در آسمان ها و زمین است از آن اوست. مگرنه این است که همه ی امور به الله باز می‌ گردد».

رسول الله صلی الله علیه وسلم گاهی با گفتار، گاهی با کردار و گاهی با هر دو، قرآن را بیان می‌ فرمودند. ثابت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم لفظ «ظلم» وارد شده در آیه ‌ی 82 سوره ‌ی انعام را به "شرک" تفسیر نمودند: ﴿ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ﴾  ترجمه: «کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را با ظلم – شرک – نیامیخته ‌باشند، امن و امان ایشان را سزا است و آنان راه یافتگانند».

همچنین «حساب يسير» را در آیه ‌ی ﴿فَأَمَّا مَنۡ أُوتِيَ كِتَٰبَهُۥ بِيَمِينِهِۦ  فَسَوۡفَ يُحَاسَبُ حِسَابٗا يَسِيرٗا﴾ [الانشقاق: ٧- ٨] ترجمه: «پس اما کسی‌ که کارنامه ی اعمالش به دست راستش داده شود بزودی با حسابی آسان، محاسبه می ‌شود» را به نشان داده شدن اعمال تفسیر^[1] نموده‌ اند.

ایشان نیز فرمودند: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي» یعنی: « نماز بخوانید آنگونه که می بینید من نماز می خوانم». [روایت بخاری].

و در حجة الوداع رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لِتَأْخُذُوا مَنَاسِكَكُمْ، فَإِنِّي لَا أَدْرِي لَعَلِّي لَا أَحُجُّ بَعْدَ حَجَّتِي هَذِهِ» یعنی: «مناسک حج را از من بیاموزید؛ چون نمی‌ دانم شاید پس از این حجم، دیگر با شما حج نکنم» و در روایتی دیگر می‌ فرمایند: «خُذُوا عَنِّي مَنَاسِكَكُمْ» یعنی: «مناسک حج را از من بگیرید». [روایت مسلم و ابوداود و نسائی].

امام مسلم، احمد، ابو داود، ترمذی، نسائی و ابن ماجه از عباده بن صامت در مورد آیه‌ ی 15 سوره‌ ی نساء: ﴿أَوۡ يَجۡعَلَ ٱللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلٗا﴾ یعنی: «تا الله برای آنها راهی قرار دهد» روایت کرده‌ اند که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «خُذُوا عَنِّي، خُذُوا عَنِّي، قَدْ جَعَلَ اللهُ لَهُنَّ سَبِيلًا، الْبِكْرُ بِالْبِكْرِ جَلْدُ مِائَةٍ وَنَفْيُ سَنَةٍ، وَالثَّيِّبُ بِالثَّيِّبِ جَلْدُ مِائَةٍ، وَالرَّجْمُ» یعنی: «از من بگیرید، از من بگیرید، الله برای آنها راهی قرار داد و آن هم این است که حکم بکر - دختر و پسر که ازدواج نکرده اند - صد ضربه شلاق و یک سال تبعید و حکم ثیت (شخصی که ازدواج کرده است) صد ضربه شلاق و سنگسار است»^[2].

نمونه ‌هایی از شرح و تبیین قرآن با سنت

1- آیه: ﴿وَأَقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَءَاتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ﴾ یعنی: «نماز را بپادارید و زکات را بپردازید».

قرآن تعداد نمازها، کیفیت آن ها، اوقاتشان و واجب و سنت بودنشان را بیان نکرده است بلکه به وسیله ی سنت نبوی بیان شده است.

همچنین قرآن، زمان فرض شدن زکات در مال، مقدار آن، حد نصاب و اموالی که زکات به آنان تعلق می گیرد را بیان نفرموده بلکه به وسیله ی سنت شرح داده شده است.

2- آیه‌ ی 38 سوره‌ ی مائده: ﴿وَٱلسَّارِقُ وَٱلسَّارِقَةُ فَٱقۡطَعُوٓاْ أَيۡدِيَهُمَا جَزَآءَۢ بِمَا كَسَبَا نَكَٰلٗا مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٞ﴾ یعنی: «دست مرد دزد و زن دزد را به خاطر عملی که مرتکب شده اند به عنوان کیفری از سوی الله، قطع کنید و الله، چیره و حکیم است».

قرآن کریم در اینجا بیان نمی ‌کند دزدی چیست و برای چه مقداری دست دزد قطع می ‌شود! و هدف از دست‌ ها چه قسمت آنها می باشد! و از کجا باید قطع شود؛ تمام این ها سنت نبوی بیان شده اند.

3- آیه‌ ی 219 سوره بقره: ﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ﴾ ترجمه: «این کسانی که ایمان آورده اید همانا شرابخواری و قمار بازی و انصاب^[3] و ازلام^[4] پلیدند و عملی شیطانی می ‌باشند پس از آنها دوری کنید تا که رستگار شوید».

در این آیه‌ نیز حد و سزای شراب خوار مشخص نشده بلکه سنت آن را بیان نموده است.

4- آیه‌ ی 2 سوره‌ ی نور: ﴿ٱلزَّانِيَةُ وَٱلزَّانِي فَٱجۡلِدُواْ كُلَّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا مِاْئَةَ جَلۡدَةٖۖ وَلَا تَأۡخُذۡكُم بِهِمَا رَأۡفَةٞ فِي دِينِ ٱللَّهِ إِن كُنتُمۡ تُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَٱلۡيَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِۖ﴾ یعنی: «هر یک از زن و مرد زناکار را صد تازیانه بزنید و در دین الله، نسبت به آنان رأفت نداشته باشید اگر به روز قیامت ایمان دارید».

در اینجا نیز بیان نشده است که این حکم برای چه کسی است. سنت تبیین می‌ فرماید که این حکم برای زناکار غیر محصن – شخصی که ازدواج نکرده – است و اگر محصن – متأهل - باشد حد آن رجم است.

5- آیه‌ ی 118 سوره‌ ی توبه:

﴿وَعَلَى ٱلثَّلَٰثَةِ ٱلَّذِينَ خُلِّفُواْ حَتَّىٰٓ إِذَا ضَاقَتۡ عَلَيۡهِمُ ٱلۡأَرۡضُ بِمَا رَحُبَتۡ وَضَاقَتۡ عَلَيۡهِمۡ أَنفُسُهُمۡ وَظَنُّوٓاْ أَن لَّا مَلۡجَأَ مِنَ ٱللَّهِ إِلَّآ إِلَيۡهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيۡهِمۡ لِيَتُوبُوٓاْۚ إِنَّ ٱللَّهَ هُوَ ٱلتَّوَّابُ ٱلرَّحِيمُ). «و [نیز] بر آن سه تن که [از دستور رسول الله صلی الله علیه وسلم] تخلف کرده و بر جاى مانده بودند [قبول توبه ی آنان به تعویق افتاد] تا جایی که زمین با تمام فراخى ‏اش بر آنان تنگ گردید و از خود به تنگ آمدند و دانستند که پناهى از الله جز به‌ سوى خود او نیست پس [الله] به آنان [توفیق] توبه داد تا توبه کنند. بى ‌تردید الله همان توبه‏ پذیر مهربان است».

قرآن، داستان و جرم آنها را بیان نفرموده بلکه سنت به بهترین وجه آن را توضیح داده ‌است.

این مثال ها و مثال های فراوان دیگر که قابل شمارش نیستند را اگر سنت، شرح و توضیح نمی داد معانی این آیات برای ما گنگ و نامعلوم باقی می ‌ماندند و نمی ‌توانستیم به آن ها پی ببریم و تنها صحابه و پیروان آنها، که شاهد و گواه ماجرا بودند از این حقیقت آگاه می ماندند و بس.

ابن مبارک از عمران بن حصین روایت می‌ کند که به مردی گفت: «تو مرد نادانی هستی...! آیا می‌ توانی در قرآن پیدا کنی که نماز ظهر چهار رکعت است و با صدای آهسته خوانده می ‌شود؟. بلکه رسول الله عدد رکعات وکمیت زکات و مانند آن را بیان نمودند. سپس مالک ادامه می‌ دهد: آیا اینها را در کتاب الله پیدا می‌ کنید؟ پس بدان که قرآن مجمل بیان کرده و سنت شرح دهنده ی قرآن است».

و اوزاعی از حسان بن عطیه روایت می ‌کند: «وحی بر رسول الله صلی الله علیه وسلم نازل می ‌شد و هنگام تفسیر و تبیین آن جبرئیل حضور پیدا می‌ کرد».

مکحول می‌ گوید: «قرآن به سنت - برای بیان احکام - نیازمندتر است  تا سنت به قرآن».

امام احمد می ‌فرماید: «سنت، مبین و مفسر قرآن است».

استقلال سنت در قانونگذاری:

برخی مواقع سنت، مستقیماً احکامی را صادر می‌ کند مثلاً:

-         حرام دانستن جمع بین زن با عمه و یا خاله اش در یک نکاح.

-         حرام بودن نسب از طریق شیرخوارگی.

-         حرام بودن هر حیوان درنده و پرنده ‌ی چنگال ‌دار.

-         حلال بودن جانوارن آبزی که در دریا مرده اند.

-         قضاوت بر اساس سوگند همراه با شاهد.

و سایر احکام‌  دیگری که در قرآن ذکر نشده‌ اند^[5].

برگرفته از کتاب "پاسداری راستین از سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم" تألیف: ابو محمد، محمد بن محمد ابوشهبه.